Najczęściej używane słowa i zwroty w logopedii.


    Logopedia jako samodzielna nauka pedagogiczna o wadach (naruszeniach, deficytach, zaburzeniach) mowy, sposobach zapobiegania ich powstawaniu i metodach postępowania korekcyjnego posługuje się swoistym systemem terminologicznym.     W praktyce opieki logopedycznej najczęściej funkcjonującymi kluczowymi terminami na określenie wad (naruszeń, deficytów, zaburzeń) mowy/pisania i czytania są:
    a) wady mowy/wymowy:

a-
dys-
para-
mogi-
  afazja   dysfazja   parafazja   -
  afonia   dysfonia   parafonia   mogifonia
  afrazja   dysfrazja   parafrazja   -
  alalia   dyslalia   paralalia   mogilalia (molilalia)
  anartria   dysartria   parartria   mogiartria

    b) korelujące z nimi naruszenia czytania i pisania:

a-
dys-
para-
mogi-
  agrafia   dysgrafia   paragrafia   mogigrafia
  aleksja   dysleksja   paraleksja   mogileksja

    c) naruszenia płynności mówienia/wypowiadania się: jąkanie się, giełkot, mowa skandowana [por. bibliografia, poz. 67].
    W logopedii i dyscyplinach graniczących z nią – naukach o języku, naukach biomedycznych i naukach behawioralnych – występuje pewna różnorodność typologii wad mowy, wskazująca na brak interdyscyplinarnego ładu terminologicznego związanego z naruszeniami komunikacji mownej. Klasyfikacje wad mowy różnią się (często zasadniczo) u poszczególnych autorów, np. u G. E. Arnolda i R. Luchsingera, M. J. Chwatcewa, E. M. Morleya, R. Westa, L. Kaczmarka. Różnice występujące przy wyodrębnianiu rodzajów wad mowy świadczą o trudnościach wynikających zapewne ze ścisłych powiązań czynności narządów mowy z jednej strony i z niedostatecznej ich znajomości (przyczyn powstania) z drugiej. Stosowanie różnej terminologii dla określenia tych samych zjawisk, a także historyczne uwarunkowania kształtowania się terminologii logopedycznej w europejskim kręgu nauk medycznych pogłębiają te trudności [69, s. 179]. Powoduje to wiele implikacji, utrudnia wymianę podstawowej informacji dziedzinowej, wzajemne porozumiewanie się, i to nawet w obrębie samej dyscypliny logopedycznej.
    Do ciągle najbardziej kontrowersyjnych terminów należy zaliczyć terminy potocznie używane i upraszczane oraz te używane nieadekwatnie do swoich podstawowych znaczeń. Rozbieżności są powodowane m.in. przypisywaniem różnych znaczeń nawet często używanym terminom a dotyczącym postępowania logopedycznego. Mamy więc:
    a) logoterapię – terapię słowem (metodę psychoterapeutyczną z zakresu analizy egzystencjalnej V. Frankla) używaną w znaczeniu całego postępowania logopedycznego [61, s. 40];
    b) logoterapię – terapię mowy (przy tym nie terapię osoby, lecz jej produktu) [56, s. 482] zamiast postępowania logopedycznego;
    c) terapię mowy [13, s. 111; także 22, t. 2, s. 451] zamiast postępowania logopedycznego;
   d) nadużywanie jak i mylne używanie terminu terapia, który oznacza podstawowe działanie w medycynie mające na celu przywracanie ludziom zdrowia, leczenie chorych w najszerszym znaczeniu, dla przykładu:

    Z przedstawionym wyżej niewłaściwym używaniem terminu terapia łączy się termin terapeuta (używany zamiast: logopeda). W tekstach występuje więc:     Podobnie nadużywanym terminem jest synonim terapii, tj. leczenie oznaczającym oddziaływanie w postępowaniu medycznym (: przywracanie zdrowia chorym; każde działanie, procedura przywracająca zdrowie chorym). Dla przykładu:     A przecież leczy się ludzi (ich części ciała, np. zęby, serce), a nie choroby, z powodu których oni się leczą. Ponadto wady mowy nie stanowią jednostek chorobowych i z ich powodu osoby nimi dotknięte nie podlegają leczeniu.
    Logopeda sam nie rozpoznaje schorzeń i leków nie ordynuje, tj. leczeniem się nie zajmuje, gdyż nie ma żadnych uprawnień lekarskich. Rozpoznawanie schorzeń, zapobieganie im (profilaktyka) i przeprowadzanie leczenia odbywa się w odrębnym postępowaniu –medycznym (procedury medyczne). Leczeniem zajmują się lekarze (w styczności z logopedą najczęściej: pediatra, foniatra, laryngolog, otorynolaryngolog, ortodonta, neurolog, psychiatra) i leczą pacjentów w przypadku zdiagnozowania u nich konkretnych jednostek chorobowych. Wady mowy (zaburzenia mowy) nie są klasyfikowane jako jednostki chorobowe i osób nimi dotkniętych (jąkaniem się, afazją itp.) nie leczy się z powodu ich wad mowy. Osoby takie obejmuje się opieką logopedyczną, a nie ich wady/zaburzenia. Te niweluje się, usuwa, eliminuje, likwiduje, przezwycięża itd. Mechaniczne przenoszenie znaczeń postępowania leczniczego – medycznego (najczęściej podczas translacji tekstów obcojęzycznych) na postępowanie wychowawcze logopedyczne (pedagogiczne) wprowadza wiele zamętu i niepotrzebnych implikacji kompetencyjnych. Implikacji kompetencyjnych nie uniknie się, jeżeli lekarze będą usuwać wady mowy, a logopedzi będą je leczyć [por. 69, s. 199].
    Logopeda zajmuje się wyłącznie wadami mowy – w postępowaniu pedagogicznym (metody pedagogik specjalnych, głównie: surdopedagogiki, oligofrenopedagogiki i tyflopedagogiki).
    Kolejnym terminem z obszaru wielodyscyplinowego – nadużywanym w logopedii – jest rehabilitacja, oznaczająca przywracanie choremu sprawności fizycznej i psychicznej (ponowne jego usprawnienie) w przypadku doznania przez niego przemijającej lub trwałej utraty zdrowia. Najczęściej nadużywanymi są:
Nomenklatura pejoratywna w logopedii
    W logopedii funkcjonują także terminy o zabarwieniu pejoratywnym. Są to głównie określenia potoczne, które ze względu na swe pejoratywne nacechowanie (znaczenie) nie są zalecane. Dla przykładu: głuchy, ślepy, niemowa, jąkała itp. Są to osoby z uszkodzonym słuchem, wzrokiem czy dysfunkcją narządów mowy. Upośledzenie dotyczy pewnej funkcji (słyszenia, widzenia, mówienia) a nie całej osoby (wada nie jest całym człowiekiem). Od jąkania można się uwolnić a od epitetu „jąkała” o wiele trudniej. Najczęściej spotykane terminy pejoratywne:     Termin pejoratywny wprowadza zwykle pojęcie pewnej patologicznej całości wraz negatywnymi skojarzeniami (ułomnością, przypadłością, zaburzeniem). Wada mowy/wymowy dotyczy tylko części osoby nimi dotkniętej, tj. narządu artykulacyjnego i narządu mowy a nie całej osoby. Nie można zatem mianem parcjalnej niedomogi określać całej osoby, np. z powodu dyslalii nazywać ją dyslalikiem. Tylko w potocznym określeniu całą osobę często nazywa się jej częścią, np. nogą (w pejoratywnym znaczeniu i często wulgarnie – niezgodnie z nazewnictwem anatomicznym). Dodać należy, iż terminy pejoratywne nie występują w nomenklaturze światowej organizacji zdrowia.


Bibliografia
1. Adamczyk B., 1999, Dłużej klasztora niż przeora, „Logopedia” 26 (1999), 3-7.
2. Arutiunian L. Z., 2004, Program trwałej normalizacji mowy jąkających się, Wykład, http://www.tkdami.net/~seminarium/arutiunian2.htm
3. Bartkowicz Z., Tarkowski Z., 1993, Muzykoterapia i relaksacja w leczeniu zaburzeń mowy, Wydawnictwo Polskiej Fundacji Zaburzeń Mowy, Lublin.
4. Basista W., 1998, Logopedia w życiu księdza dra Stanisława Wilczewskiego, [w:] I. Nowakowska-Kempna (red.), Logopedia jako nauka interdyscyplinarna – teoretyczna i stosowana, Uniwersytet Śląski, Podyplomowe Studium Logopedii i Glottodydaktyki z Terapią Pedagogiczną, Katowice, 11-14.
5. Betlejewski S., Klajman S., Nowak A., Walczyński Z., 1975, Przyczynek do rehabilitacji mowy u dzieci z zespołem Downa, „Pediatria Polska” 2 (1975).
6. Bez autora, 2004, Kluczowe elementy współczesnych metod terapii jąkania, http://republika.pl/rodon1/Index.htm
7. Bez autora, 2004, Leczenie jąkania metodą prof. Lilii Arutyunian w Mikołowie k. Katowic. Centrum Terapii Jąkania, http://acordia.pl/terapia/
8. Blaim A., Sawa B., Pułtorak M., Analiza wyników leczenia ciężkiej dysleksji w szpitalu dziennym, „Szkoła Specjalna” XXXV-4, s. 309-317.
9. Bogdanowicz M., Krasowicz G., 1995, Diagnoza i leczenie dysleksji rozwojowej – neuropsychologiczna koncepcja D. J. Bakkera, „Psychologia Wychowawcza” 2 (1995).
10. Bolechowska M., 1978, Diagnoza i reedukacja trudności w nauce w młodszym wieku szkolnym, Uniwersytet Śląski, Katowice.
11. Brzeska B., Kalińska E., 1991, Zasady reedukacji funkcji mowy, [w:] Postępy neurologii: neuropsychologia, nowe trendy w psychiatrii, Warszawa.
12. Bubiak A., 2004, Kształcenie głosu, http://www.studioprovox.com/
13. Cieszyńska J., 1994, Logopedia w układzie powiązań językoznawstwa stosowanego z psychologią (Uwagi praktyka), [w:] J. Ożdżyński (red.), Polska terminologia logopedyczna, Wydawnictwo i Drukarnia „Secesja”, Kraków, s. 111-115.
14. Dziekan-Standowicz B., 2004, Jąkanie można wyleczyć, http://gulok.w.interia.pl/
15. Dziekan-Standowicz B., 2004, Rewelacyjna metoda, http://jakanie.w.interia.pl/
16. Engiel Z., 1977, Próba opracowania systemu ćwiczeń logopedycznych w rehabilitacji jąkania (cz. IV), „Zagadnienia Wychowawcze a Zdrowie Psychiczne”, 3, s. 70-71.
17. Fawcus M., 1971, Zaburzenia mowy w niedorozwoju umysłowym i ich leczenie, [w:] A. M. Clarke, A. D. B. Clarke (red.), Upośledzenie umysłowe, PWN, Warszawa.
18. Galewska E., 2004, Leczenie jąkania dzieci i dorosłych, [w:] Jąkanie – Skuteczna terapia, http://www.jakanie.pl
19. Galewska E., 2004, Modelowanie głosu, http://www.jakanie.pl/glos.php
20. Gałkowski T., 1993, Autyzm, [w:] T. Gałkowski, Z. Tarkowski, T. Zaleski (red.), Diagnoza i terapia zaburzeń mowy, Lublin, s. 171-184.
21. Gałkowski T., 1993, Zaburzenia słuchu, [w:] T. Gałkowski, Z. Tarkowski, T. Zaleski (red.), Diagnoza i terapia zaburzeń mowy, Wydawnictwo UMCS, Lublin , s. 55-68.
22. Gałkowski T., Jastrzębowska G. (red.), 2003, Logopedia – pytania i odpowiedzi, Podręcznik akademicki, Wydanie II zmienione i poszerzone, t. 1 Interdyscyplinarne podstawy logopedii, t. 2 Zaburzenia komunikacji językowej u dzieci i osób dorosłych, Opole.
23. Haponiuk E., 2004, Kompleksowa terapia jąkania, http://elzbieta.haponiuk.pl/istota.html
24. Herzyk A., 1992, Afazja i mutyzm dziecięcy. Wybrane zagadnienia diagnozy i terapii, Wydawnictwo Polskiej Fundacji Zaburzeń Mowy, Lublin.
25. Jaklewicz H., Bogdanowicz M., Loebl W., 1970, Zasady rehabilitacji dysleksji i dysortografii, „Psychiatria Polska” t. IV, nr 4, 481-484.
26. Juśko M., 2004, Bez tytułu, http://www.logopeda.piwko.pl/
27. Karniewska H., 1999, Terapia zaburzeń artykulacyjnych, „Logopedia” 26, s. 57.
28. Kostecka W., 1998, Kurs terapii płynności mowy dla dzieci Londyn, lipiec 1998, „Logopedia” 25 (1998), s. 166-167.
29. Kowalczuk A. M., 1999, Rehabilitacja głosu i mowy u osób po operacji całkowitego wyłuszczenia krtani, „Logopedia” 26(1999), s. 87-95.
30. Kowalik S., 1994, Terapia autyzmu a technologie naturalne, technologie sztuczne i pseudotechnologie, [w:] W. Dykcik (red.), Autyzm kontrowersje i wyzwania, Wydawnictwo Eruditus s. c., Poznań, 125-142.
31. Kubaczyk A., 1000, 2004, Terapia jąkania, http://jakanie.info/index.php
32. Kurowska-Gwizdoń M., Waszczuk H. (prow. warsztat), 2001, Rodzinna terapia jąkania, „Biuletyn Logopedyczny” 1 (2001), s. 12.
33. Łyżyczka I., 1978, Metody rehabilitacji mowy u dzieci z rozszczepem podniebienia, „Logopedia” 13, s. 53-57.
34. Markiewicz J., Zakrzewska B., 1970,1971, Dwutorowa reedukacja dysleksji, „Zagadnienia wychowawcze” w aspekcie zdrowia psychicznego 3 (1970), 1 (1971).
35. Markiewicz J., Zakrzewska B., 1972, O znaczeniu interakcji w metodzie reedukacji dysleksji, „Zagadnienia Wychowawcze” 3 (1972).
36. Maurer A., 1991, Terapia trudności w nauce czytania i pisania u dzieci upośledzonych umysłowo, Wydawnictwo Naukowe WSP, Kraków.
37. Mieszkowicz M., 2004, Poradnik logopedyczny, http://odn-plock.edu.pl/prv/logopeda
38. Mirecka U., 2001, Terapia dysleksji rozwojowej, „Biuletyn Logopedyczny” 1 (2001) s. 25.
39. Młynarska M., 2004, Metoda trwałej normalizacji mowy, http://jakanie.com
40. Nowak A., 2004, Jąkanie to nerwica mowy, http://www.poradnia-top.pl/claudia.html
41. Nowak J. E., 1984,1993, Wybrane problemy logopedyczne, wydanie III, Wydawnictwo Uczelniane WSP, Bydgoszcz.
42. Nowak J., 1995. Ćwiczenia usprawniające mowę u dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym, Tanan, Bydgoszcz.
43. Nowak-Wolna K., 2001, Sprawozdanie z logopedycznych warsztatów naukowo-szkoleniowych „Mówić pięknie? – Ależ tak”. Emisja głosu i dykcja, „Biuletyn Logopedyczny” 3 (2001), s. 26-28.
44. Obrębowski A., Pruszewicz A., 1999, Współpraca foniatry i logopedy w diagnozowaniu i rehabilitacji zaburzeń procesu komunikatywnego, „Logopedia” 26, s. 123-128.
45. Ostapiuk B., 2002, Warunki skuteczności logopedycznej terapii dyslalii ankyloglosyjnej, autoreferat rozprawy doktorskiej, [w:] Logopedia – wybrane zagadnienia, Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej, Warszawa.
46. Ozimek J., 2004, Studio Kształcenia i Terapii Głosu, http://terapeuta4.webpark.pl/index2.html
47. Panasiuk J., 1999, Afazja semantyczna – diagnoza, terapia. Opis Przypadku, „Logopedia” 26 (1999), s. 129-148.
48. Pietras K., 2003, Sprawozdanie z konferencji naukowo-szkoleniowej „Diagnoza i terapia jąkania w teorii i praktyce logopedycznej” Katowice, 24 października 2003 r., „Biuletyn Logopedyczny” 3(2003), 10-12.
49. Pitak W., 2002, Leczenie wad i zaburzeń mowy ..., http://logos.pomorze.pl
50. Pitak W., 2004, Jąkanie i Retoryka w Koszalinie, http://www.medycyna.koszalin.pl/pitak
51. Pitak W., 2004, Logoterapia – terapia mowy i sensu życia, http://logoterapia.wizytowka.pl/
52. Pitak W., 2004, Skuteczna terapia nerwic, wad i zaburzeń mowy w Koszalinie, http://www.logos.medi.pl<
53. Pitak W., 2004, Terapia jąkania nad morzem, http://users.nethit.pl/forum,/forum/logos
54. Pitak W., 2002, 2004, Towarzystwo Terapii i Kształcenia Mowy LOGOS, http://logos.pomorze.pl/
55. Pruszewicz A., 1992, Foniatria kliniczna, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa.
56. Pużyński S., 1993, Leksykon psychiatrii, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa.
57. Rodak H., 1992, 1994, Terapia dziecka z wadą wymowy, Wydanie II poszerzone, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
58. Rogowska M., 1994, Foniatria kliniczna a logopedia (Refleksje terminologiczne na marginesie „Foniatrii klinicznej” pod red. Antoniego Pruszewicza, PZWL, Warszawa 1992), [w:] J. Ożdżyński (red.), Polska terminologia logopedyczna, Wydawnictwo i Drukarnia „Secesja”, Kraków, 141-144.
59. Sadowska M., 2004, Moja strona, http://logopeda.maria.webpark.pl/
60. Sobocińska R., 2004, Terapia jąkania, http://rozsob.webpark.pl/
61. Sołtys-Chmielowicz A., 1994, Dyslalia – problemy terminologiczne. Próba oceny przydatności klasyfikacji objawowych, [w:] J. Ożdżyński (red.), Polska terminologia logopedyczna, Wydawnictwo i Drukarnia „Secesja”, Kraków, 39-44.
62. Sołtys-Chmielowicz A., 1999, Z doświadczeń własnych w pracy z dziećmi dyslalicznymi, „Logopedia” 26 (1999), s. 175-179.
63. Sołtys-Chmielowicz A., 2002, Repetytorium z terapii logopedycznej, cz. VII. Fonetyczne metody wywoływania i utrwalania głosek, „Biuletyn Logopedyczny” 2 (2002) s. 42.
64. Sołtys-Chmielowicz A., 2003, Repetytorium z terapii logopedycznej, cz. IX wady wymowy a błędy wymowy, „Biuletyn Logopedyczny” 1 (2003) s. 37-39.
65. Spychała I., 2004, Jąkanie można i trzeba leczyć – Myśli niewypowiedziane, „Gazeta Mikołowska”, także: http://www.emikolow.pl/serwisy/other/gm/2003czerwiec/jakanie.php
66. Stecko E., 1991, Wczesne rozpoznawanie i leczenie zaburzeń mowy, Wydawnictwo Polskiej Fundacji Zaburzeń Mowy, Lublin.
67. Surowaniec J., 1993, Słownik słów kluczowych w logopedii, Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Komisji Edukacji Narodowej, Kraków.
68. Surowaniec J., 1995, Logopedyczno-pedagogiczny system terminologiczny, „Logopedia” 22 (1995), s. 99-109.
69. Surowaniecas Józefas, 1997, Logopedijos terminijos teoriniai pagrindai, Šiauliu universiteto leidykla, Šiauliai.
70. Szamburski K., 1996, Nerwica jąkania – inny sposób spojrzenia na problem niepłynności mówienia, „Logopedia” 23 (1996), s. 191-213.
71. Szamburski K., 2004, Jąkanie przyczyna czy skutek zaburzeń emocjonalnych – konsekwencje dla terapii, http://www.tkdami.net/~seminarium/szamburski2.htm
72. Szumska J., 1980, Metody rehabilitacji afazji, PZWL, Warszawa.
73. Szurmiak M., 1974, Reedukacja dysleksji, „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze” 2.
74. Tadeusz, 2004, Z jąkaniem można żyć, http://republika.pl/jakanie/rady.html
75. Tarkowski Z., 1993, Dyzartria, [w:] T. Gałkowski, Z. Tarkowski, T. Zaleski (red.), Diagnoza i terapia zaburzeń mowy, Wydawnictwo UMCS, Lublin, s. 79-91.
76. Tarkowski Z., 1993a, Giełkot, T. Gałkowski, Z. Tarkowski, T. Zaleski (red.), Diagnoza i terapia zaburzeń mowy, Wydawnictwo UMCS, Lublin, s. 157-170.
77. Tarkowski Z., 1994, Projekt certyfikatu terapeuty mowy, „Biuletyn” 2 (1994), s. 5-9.
78. Tarkowski Z., 1994a, Projekt kodeksu etyczno-zawodowego terapeuty mowy, „Biuletyn” 2 (1994), s. 9-10.
79. Tarkowski Z., 2002, Jąkanie, Wydawnictwo Naukowe PWN, http://www.gwp.pl
80. Tarkowski Z., 2004, Jąkanie, Wydawca: Wydawnictwo Naukowe PWN, http://www.gwp.pl
81. Tkaczyk G., 1998, Rehabilitacja mowy u dzieci upośledzonych umysłowo – studium przypadku, „Logopedia” 25 (1998), s.123-129.
82. Trojanowska B., 2004, Nie bój się jąkania, http://rower.itvp.pl/article.php?kat=34&id=308
83. Walencik-Topiłko A. (prow.), 2002, Wiersz, piosenka i ćwiczenia logorytmiczne w terapii logopedycznej, „Biuletyn Logopedyczny” 2 (2002) s. 17.
84. Wierzejewska A., 1992, Neuropsychologiczna koncepcja dysleksji Dirka Bakkera. Leczenie dysleksji kolorami, Fundacja „Synapsis”, Warszawa.
85. Wójtowiczowa J., Rodak H. M., 1986, Metody terapii logopedycznej dzieci z dyslalią, UW Pomagisterskie Studium Logopedyczne, Warszawa.
86. Zaleski T., 1993, Klasyfikacja zaburzeń mowy, [w:] T. Gałkowski, Z. Tarkowski, T. Zaleski (red.), Diagnoza i terapia zaburzeń mowy, Wydawnictwo UMCS, Lublin, s. 47-50.
87. Żerko A., Staszewska B., 2004, Profesjonalna terapia jąkania, http://www.jakanie.com.pl/